Toon meer colums

2017- Bij de maand april

1517 – 2017  ALLEMAAL HERVORMERS: JOHANNES HUS

Johannes Hus (1369-1415) werd geboren in het Boheese gehucht Husinec aan de grens met Beieren. Toen hij op 16-jarige leeftijd ging studeren in Praag, maakte hij een academische bliksemcarrière. Op z'n 29e werd hij rector magnificus van de universiteit van Praag. Hus leefde in de periode voor de boekdrukkunst, en perkament was duur. Het scheelde ruimte en dus geld om š te kunnen schrijven in plaats van sh, of đ in plaats van dzj. In deze Tsjechische spelling heeft Hus een volledige Bijbelvertaling verzorgd.

Hus leeft ook voort als strijder van de Tsjechische zaak tegen de Duitsers. Vanaf 1200 vestigde een voortdurende stroom Duitstalige economische migranten zich in Bohemen, iets waartegen de oorspronkelijke Tsjechisch-sprekende bevolking steeds meer protesteerde. Hus was een prominent vertolker van dit gevoel. Zo vond hij bijvoorbeeld dat kinderen uit gemengde huwelijken Tsjechisch moesten spreken. Als rector magnificus nationaliseerde hij de Universiteit van Praag.

Hus legde in 1398 de priestergelofte af en ging vanaf 1402 preken in de kapel van Bethlehem. Hij bleek een charismatische persoonlijkheid, die hoog en laag wist te boeien, mede ook omdat hij er bewust voor koos om in het Tsjechisch te preken. Koningin Sophia maakte hem hofkapelaan. Hus was kritisch op misstanden binnen de Katholieke Kerk. De belangrijkste grieven die Hus aan de kaak stelde, waren de wijdverbreide simonie (koop of uitruil van ambten), corruptie, de handel in relieken en aflaten.

Hus' kritiek op de toestand van de geestelijkheid in Bohemen kwam op een moment dat de Katholieke Kerk zich in zwaar weer bevond. De Romeinse Curie was in 1303 onder dwang naar Avignon verhuisd, en een heftige ruzie onder kardinalen mondde 1378 uit in het grote Westers Schisma, toen twee pausen werden gekozen, één in Rome en één in Avignon. De ene helft van Europa volgde Avignon (Frankrijk en enkele Duitse staten), de andere Rome (onder meer Engeland en Bohemen). Om geld te genereren voor kruistochten tegen elkaar, verkochten beide pausen ambten tegen de hoogst biedende, en aflaten aan het volk. De kritiek op de kerkelijke hiërarchie nam navenant toe. In Bohemen werd de paus regelmatig voor de antichrist uitgemaakt, de pauselijke Curie in Rome noemden zij de Synagoge van Satan. Maar ook uit academische kring kwam fundamentele  kritiek, in de eerste plaats verwoord door Hus.

De kritiek die Hus leverde, was diepgaand beïnvloed door de Engelsman John Wycliff die professor en kerkhervormer was en zei dat Gods woord het best in de volkstaal verkondigd kon worden. Centraal in Wycliffs theologie stond het geloof in een ‘heilige universele kerk’ die los stond van de Katholieke Kerk, predestinatie, de verwerping van het gezag van priesters en verwerping van de autoriteit van de paus, met name diens wereldlijke ambities (bijvoorbeeld de Inquisitie).

Bij het Tsjechische publiek sloegen de denkbeelden van Wycliff aan en Hus speelde hierin de rol van popularisator. In 1409 werd Hus geëxcommuniceerd, maar ingrijpender was de dwingende banvloek in 1412. Bewoners van Praag en omstreken werd opgedragen om Hus overal te mijden, hem vlees en drinken te onthouden, niets van hem te kopen of aan hem te verkopen, hem alle gastvrijheid te weigeren. Hus heeft Praag verlaten maar bleef preken en kwam ook geregeld terug.

Het Concilie van Konstanz (1414-1418) was een van de scharnierpunten uit de katholieke geschiedenis. Hus kwam in oktober 1414 aan in Konstanz. Toen de paus daar arriveerde, liet hij Hus gevangenzetten. Een tribunaal van godgeleerden bestudeerde nauwgezet alle geschriften van Hus, legde hem vervolgens een lijst met tientallen punten voor waarop hij zich aan ketterij schuldig zou maken. Hus bestreed elk punt van die lijst, maar werd tot dood op de brandstapelveroordeeld, een vonnis dat op 6 juli 1415 werd voltrokken. De laatste woorden die Hus op de brandstapel zou hebben uitgesproken: Pravda vítězí (de waarheid overwint).De dood van Hus werd in Bohemen beschouwd als een grof schandaal. Er kwam een brede volksbeweging in opstand tegen de nieuwe koning

Het staat vast dat Luther een groot bewonderaar was van Hus. Niet alleen had Luther alle brieven en preken van Hus gelezen, hij had ze ook voorzien van kanttekeningen.

J.M. Weststrate