Toon meer colums

2019- Bij de maand januari

DE GEMEENTE ALS…… gemeenschap der heiligen

De gemeente/kerk word ook wel ‘de gemeenschap der heiligen’ genoemd. Het woord gemeente (ekklesia), letterlijk ‘er uit geroepen’, is in het Grieks een betrekkelijk neutraal woord voor ‘bijeenkomst’, ‘vergadering’. Het wordt in het Griekse ‘Oude Testament’ herhaaldelijk gebruikt, als vertaling van Hebreeuws QA¯H¯AL dat de vergaderde ‘gemeente’ van Israël aanduidt. In het ‘Nieuwe Testament’ wordt ‘de gemeente’ lokaal of in het algemeen, dikwijls omschreven als ‘gemeente van God.’ Jezus spreekt over ‘mijn gemeente.’ De ‘heiligen’ zijn de ‘bijzonder toegewijden’, letterlijk de (voor een speciaal doel) ‘afgezonderden’. In het ‘Nieuwe Testament’ is ‘de heiligen’ een omschrijving van de Messiaanse gemeente.

Paulus spreekt de gemeenteleden met deze term aan in zijn brieven: ‘aan de heiligen te….’ Het exclusieve gebruik van de term ‘heiligen’ voor bijzondere mensen wanneer zij zijn gestorven dateert pas uit de vijfde eeuw. Ook de latere moraliserende betekenis van het woord ‘heilige’ (schijnheilige) ontbreekt zowel in het ‘Nieuwe Testament’ als in de vroege Kerk volledig.

‘Gemeenschap’ (koin-nia), ‘deel hebben aan iets’, is een typisch nieuwtestamentisch woord. Het wordt in het bijzonder gebruikt voor hechte intermenselijke relaties, zowel met God en Christus als ook met elkaar.

Mogelijk is de term ‘de gemeenschap der heiligen’ aan de Apostolische Geloofsbelijdenis (het Credo, eerste aanzet voor deze belijdenis dateert uit de 2e eeuw) toegevoegd vanwege een meningsverschil in de vierde eeuw met theologen die meenden dat de kerk, zolang daarin grove misstanden heersten, geen ‘gemeenschap der heiligen’ kon worden genoemd.

Vooral Augustinus heeft dat bestreden. Individuele misdragingen, hoe betreurenswaardig ze ook zijn, heffen de roeping en de functie van de kerk niet op (hoe actueel is dit!) De gemeente/kerk is een gemeenschap van samengeroepen mensen. Samengeroepen door Christus. Dáárin bestaat de kerk. Ze is niets anders dan de belichaming van haar roeping.

Het zal wel niet helemaal toevallig zijn, dat er voor de gemeente/kerk in het Credo speciale aandacht komt, op het moment dat zij macht en aanzien krijgt, na de bekering van keizer Constantijn in 313 n. Chr. De kerk is dan een instituut geworden, met het grote risico, dat het eigen voortbestaan belangrijker wordt gevonden dan de taak.

De gemeente is ‘gemeenschap der heiligen’. Net als de ‘Tent der Samenkomst’ in het ‘Oude Testament’ is de gemeente ook de plaats waar mensen God ontmoeten en mensen vervolgens ook elkaar ontmoeten. Die volgorde is een rangorde. De gemeente heeft geen betekenis in zichzelf. Ze ontstaat, ze geschiedt, als de gemeente samenkomt rondom het Woord: in schriftlezing, gebeden, liederen, prediking, sacramenten, door het werk van de Heilige Geest. De organisatie van de gemeente, van lokaal tot wereldwijd, is er om dat mogelijk te maken en om, wanneer dat nodig is, gezamenlijk, als één kerk naar buiten te treden.

De kerk is altijd ‘zichtbaar’. Er is niet zo iets als een ‘onzichtbare kerk.’ Dat concept berust op een poging de kerk te definiëren als een verzameling al dan niet echt gelovige (uitverkoren?) mensen. Er is een kerk die soms haar roeping verzaakt, meer aan zichzelf denkt dan aan haar functie. Er is een kerk die gevoelig is voor reclame en denkt in termen van de markt. Er is een kerk die zich aanpast aan de laatste mode met het argument dat er dan meer mensen op af komen. Er is een kerk die zogenaamd gezaghebbende instanties kritiekloos napraat, vooroordelen gedachteloos overneemt en onrecht vergoelijkt. Die kerk deserteert uit haar roeping, maakt zichzelf als geroepen boodschapper onzichtbaar en is dan ook geen kerk meer. Maar de roeping en de boodschap blijft en zal altijd gehoor vinden. Daarin, in die ons als een Geestelijke ruimte gegeven kerk, hebben wij vertrouwen; in die Kerk geloven wij.

J.M. Weststrate